از آنجاییکه هدف اصلی در تجارت کسب سود و منفعت است، یکی از مهم‌ترین موارد در معاملات بین‌المللی، روش‌های پرداخت موضوع قرارداد است. بدلیل همین اهمیت، تا امروز روش‌های متعددی برای پرداخت ابداع شده است. هر کدام از این روش‌ها تا حدودی ریسک‌های فروشنده و خریدار ار پوشش می‌دهند.
در این مقاله سعی شده است که از دیدگاه این ریسک‌ها به توضیح این روش‌ها پرداخته شود.
الف) روش‌هایی که ریسک فروشنده بیشتر است
ب) روش‌هایی که ریسک خریدار بیشتر است
روش‌های پرریسک برای فروشنده
در این روش‌ها، معمولا پرداخت بعد از ارسال کالا توسط فروشنده انجام می‌شود. این روش‌های پرداخت شامل موارد زیر است:
1- پرداخت حساب باز (Open Account Trade)
این روش پرداخت معمولا در قراردادهایی استفاده می‌شود که در آن طرفین قرارداد به یکدیگر اعتماد کامل دارند.
در این روش فروشنده بدون دریافت وجه کالا را برای خریدار ارسال می‌کند و خریدار پس از تحویل کالا در مدت مورد توافق، مبلغ موضوع قرارداد را برای فروشنده واریز می‌کند.
2- پرداخت امانی ( Consignment )
در این روش، صادرکننده کالا را ارسال کرده و به خریدار تحویل می‌دهد، اما فقط پس از فروش کالا، وجه را دریافت می‌کند. اغلب این روش پرداخت توسط صادرکنندگانی که دارای توزیع‌کننده یا نمایندگی‌های شخص ثالث در کشورهای خارجی هستند، استفاده می‌شود. این روش در روابط معمولی فروشنده و خریدار به‌ندرت استفاده می‌شود که دلیل اصلی آن ریسک بالا برای صادرکنندگان است.
در این روش تمام هزینه‌های تولید، حمل و تحویل کالا به خریدار بر عهده صادرکننده است. علاوه بر این، درحالی‌که کالا در اختیار خریدار است، همچنان در مالکیت صادرکننده است. این بدان معناست که در صورت بروز آتش‌سوزی، سرقت، طوفان یا آسیب‌های دیگر، این صادرکننده است که متحمل ضرر می‌شود.
همچنین صادرکننده خطر عدم پرداخت یا تأخیر در پرداخت توسط خریدار را نیز متحمل می‌شود. حتی ممکن است کالاها آن‌طور که طرفین انتظار داشتند فروخته نشوند. در نتیجه، صادرکنندگان تمایلی به ارائه یا پذیرش این شرایط ندارند.
در مواردی که رابطه بین صادرکننده و خریدار وجود داشته باشد، این روش پرداخت بیشترین کاربرد را دارد. خریدار باید معتبر و قابل‌اعتماد باشد و کالا باید به کشوری ارسال شده باشد که از نظر سیاسی و تجاری امن باشد. علاوه بر این، این روش پرداخت به سادگی بدون اعمال اقدامات بیمه‌ای مناسب و استفاده از گزینه‌های تأمین مالی تجاری امکان‌پذیر نیست.
در جایی که صادرکننده بتواند به‌خوبی از خود محافظت کند، پرداخت امانی نیز میتواند مزایایی را برای او به همراه داشته باشد. این روش میتواند فرصت خوبی برای صادرکنندگان برای ورود به بازارهای جدید فراهم کند. این روش باعث کاهش هزینه‌های نگهداری موجودی و دسترسی سریع و راحت به کالاها می‌شود.
3- برات ساده (Clean Draft or Clean Bill of Exchange)
برات، نوشته یا سندی است که به موجب آن شخص برات‌دهنده به یکی از بدهکاران خود (برات‌گیر) دستور می‌دهد تا مبلغ معینی را در سررسید معین در وجه شخص ثالثی که دارنده برات نامیده می‌شود یا به حواله کرد او بپردازد.
در این روش، براساس توافق بین خریدار و فروشنده، کالا و اسناد حمل برای خریدار ارسال می‌شود، سپس برمبنای اسناد حمل برات ساده‌ای را به عهده خریدار کشیده و از طریق بانک خود برای بانک خریدار ارسال می‌نماید تا خریدار براساس شرایط برات (دیداری یا مدت‌دار) نسبت به واریز مبلغ اقدام نماید.
در برات دیداری، بانک با مشاهده اسناد وجه را بدون تأخیر برای فروشنده آزاد می‌کند.
در برات مدت‌دار، خریدار متعهد می‌شود که در یک تاریخ معین وجه کالا را پرداخت نماید.
4- برات وصولی اسنادی (Documentary Collection or Documentary Bill of Exchange)
در این روش اسناد حمل نیز همراه برات به بانک خریدار ارسال می‌شود. برات وصولی اسنادی دیداری یا مدت‌دار به یکی از حالت‌های زیر صادر می‌شود:
• بروات اسنادی دیداری با دستور Document Against Payment (DP)
اگر برات دیداری بوده و دستور صادره روی اسناد حمل DP باشد:
در این صورت بانک خریدار صرفا در برابر دریافت وجه مندرج در برات، اسناد را به خریدار تحویل می‌دهد.
• بروات اسنادی مدت‌دار با دستور Document Against Acceptance (DA)
اگر برات اسنادی مدت‌دار بوده و دستور صادره روی اسناد حمل DA باشد:
در این صورت بانک خریدار با تایید برات توسط خریدار اسناد را تحویل می‌دهد. در این روش خریدار بدون پرداخت کالا را تحویل می‌گیرد و در زمان توافق شده پرداخت را انجام می‌دهد.
در این مورد ریسکی که برای فروشنده وجود دارد این است که خریدار در تاریخ سررسید، وجه برات را قبولی‌نویسی نکند. فروشنده میتواند برای اطمینان بیشتر از برات‌گیر درخواست کند تا علاوه بر تایید برات توسط خریدار، بانک ارائه‌دهنده یا یک بانک معتبر پرداخت وجه برات در سررسید را تضمین نماید.
لازم به ذکر است بارنامه در برات وصولی اسنادی به نام بانک صادر می‌گردد، بنابرین ظهرنویسی اسناد توسط بانک الزامی است. بدلیل اینکه در این روش اسناد از طریق بانک ارسال می‌شود و تنها در قبال پرداخت یا قبولی برات به خریدار تحویل می‌گردد، نسبت به دو روش قبلی ریسک کم‌تری برای فروشنده دارد.
روش‌های پرریسک برای خریدار
در این روش‌ها، خریدار قبل از دریافت کالا یا بعد از دریافت اسناد مربوط به کالا (مثل بارنامه) پرداخت را انجام می‌دهد. این روش‌های پرداخت شامل موارد زیر است:
1- روش حواله‌ای (Full Advance Payment)
این روش برعکس روش حساب باز است و مطلوب‌ترین حالت برای فروشنده است چراکه وجه کالا را قبل از ارسال کالا دریافت می‌کند. در این روش ممکن است خریدار مواردی مثل درخواست افزایش قیمت کالا از طرف فروشنده، عدم ارسال به موقع کالا یا حتی عدم ارسال کالا را تجربه کند.
2- روش حواله با اخذ ضمانتنامه بانکی (Full Advance Payment by Guaranty)
در این روش خریدار در مقابل ارسال وجه کالا از فروشنده ضمانتنامه بانکی دریافت می‌کند.
دریافت این ضمانتنامه صرفا بازگشت وجه را تضمین می‌کند و مواردی مانند تأخیر یا ایفای تعهد فروشنده در قبال ارسال کالا را تضمین نمی‌کند.
3- اعتبار اسنادی (Letter of Credit)
در این روش فروشنده تنها در ازای ارائه اسناد حمل به بانک طرف خود، وجه را دریافت می‌کند. در حقیقت در روش LC، بانک‌ها باهم طرف هستند و ریسک عدم پرداخت خریدار به حداقل می‌رسد.
با توجه به روش‌های مذکور، این روش متعادل‌ترین ریسک را برای هر دو طرف معامله دارد.
دسته‌بندی اعتبار اسنادی از نظر فعال/غیرفعال
1- اعتبار اسنادی فعال (Operative L/C)
برای این نوع اعتبار اسنادی، پیش‌شرط تعیین نمی‌شود.
2- اعتبار اسنادی غیرفعال (Non-Operative L/C)
وصول این نوع از اعتبار اسنادی موکول به احراز شرایط خاصی می‌باشد.
دسته‌بندی از نظر زمان پرداخت
1- اعتبار اسنادی نقدی (مدت‌دار) (At Sight L/C)
بانک ابلاغ‌کننده پس از رویت اسناد حمل، درصورت احراز تمامی شرایط اعتبار، بلافاصله وجه را پرداخت می‌کند.
2- اعتبار اسنادی تأخیری (مدت‌دار) (Deffered Payment L/C)
فروشنده پس از ارائه اسناد به بانک تعیین شده، در موعد تعیین شده، در آینده، وجه مورد معامله را دریافت می‌کند.
3- اعتبار اسنادی یوزانس (نسیه) (Usance L/C)
در این روش، فروشنده بعد از ارائه اسناد وجه را دریافت نمی‌کند و در واقع به خریدار مهلت می‌دهد تا بعد از فروش کالا وجه را پرداخت کند. معامله یوزانس معمولا در کشورهایی انجام می‌شود که کمبود ارز دارند.
فرق اعتبار اسنادی مدت‌دار با یوزانس این است که در معاملات یوزانس، کشیدن برات از طرف ذینفع اعتبار، به عهده بانک متقاضی اعتبار الزامی است. بنابرین فروشنده امکان معامله با برات را قبل از موعد آن دارد و میتواند آن را در بازار تنزیل نماید.
اعتبار اسنادی از نظر حدود اختیارات خریدار
1- اعتبار اسنادی برگشت‌پذیر (Revocable L/C)
در این نوع، خریدار یا بانک گشاینده اعتبار می‌توانند بدون اطلاع و اجازه ذینفع، هرگونه تغییر یا اصلاحی در شرایط اعتبار به وجود آورند. این نوع اعتبار رایج نیست چراکه فروشنده‌ها خیلی راغب به استفاده از این نوع اعتبار نیستند.
2- اعتبار اسنادی برگشت‌ناپذیر (Irrevocable L/C)
در اعتبار اسنادی برگشت‌ناپذیر، هرگونه تغییر شرایط اعتبار موکول به موافقت فروشنده است.
اعتبار اسنادی از نظر تضمین مضاعف
1- اعتبار اسنادی تأیید شده (Confirmed L/C)
اعتبار اسنادی تأیید شده اعتباری است که پرداخت وجه معامله از طرف بانک دیگری که مورد قبول فروشنده است (علاوه بر بانک گشاینده اعتبار) نیز مورد تأیید قرار می‌گیرد.
این نوع اعتبار زمانی درخواست می‌شود که تعهد بانک گشاینده اعتبار به علت وضعیت متزلزل شرایط سیاسی و اقتصادی کشور وی و یا عدم اعتماد فروشنده به خریدار، مورد پذیرش فروشنده نباشد.
2- اعتبار اسنادی تأیید نشده (Unconfirmed L/C)
این نوع اعتبار صرفا با تأیید بانک گشاینده اعتبار و بدون نیاز به تأیید بانک دیگری گشایش می‌یابد.
اگر در شرایط اعتبار کلمه Confirmed ذکر نشود، آن اعتبار تأییدنشده تلقی می‌شود.
اعتبار اسنادی از نظر قابلیت انتقال
1- اعتبار اسنادی قابل انتقال (Transferable L/C)
اعتبار اسنادی قابل انتقال به اعتباری گفته می‌شود که طبق آن ذینفع اصلی حق دارد تمام یا بخشی از اعتبار گشایش شده را به شخص یا اشخاصی انتقال دهد. این نوع اعتبار یک نوع امتیاز برای فروشنده به حساب می‌آید.
در ایران برای گشایش اعتبار قابل انتقال، نیاز به اخذ مجوز از بانک مرکزی است.
2- اعتبار اسنادی غیرقابل انتقال (Non-Transferable L/C)
در این نوع اعتبار، فروشنده حق انتقال اعتبار را ندارد. در تجارت بین‌الملل عرف بر غیرقابل انتقال بودن اعتبار است.
اعتبار اسنادی پشت به پشت یا اتکایی (Back to Back L/C)
اعتبار اسنادی پشت به پشت اعتباری است که در آن توسط ذینغ اعتبار که قادر یا مایل به تهیه و ارسال کالا نیست، با اتکا بر اعتباری که توسط خریدار به نفع وی گشایش یافته است، جهت صادرکننده دیگری (ذینفع دوم) که میتواند کالا را تهیه و ارسال کند گشایش می‌یابد.
اعتبار اسنادی ماده قرمز (Red Clause L/C)
اعتبار اسنادی ماده قرمز یا با شرط قرمز به اعتباری گفته می‌شود که ذینفع اعتبار میتواند قبل از ارسال کالا، وجوهی را تحت شرایطی به عنوان پیش‌پرداخت (حداکثر تا سقف وجه اعتبار) از بانک ابلاغ‌کننده یا تأییدکننده دریافت کند. علت این نامگذاری این است که در ابتدا بانک گشاینده اعتبار، مبلغی را که بانک ابلاغ‌کننده باید به عنوان پیش‌پرداخت به ذینفع پرداخت می‌کرد با رنگ قرمز در شرایط اعتبار درج می‌کرد تا جلب توجه کند.
اعتبار اسنادی گردان (Revolving L/C)
اعتباری است که پس از هربار استفاده ذینفع از آن، همان مبلغ اسناد تا سطح اعتبار اولیه افزایش می‌یابد. در واقع بدون نیاز به افتتاح یا اصلاح اعتبار جدید، اعتبار موجود بدون اینکه نیاز به دستور مجدد باشد، خود به خود تجدید می‌شود.
اعتبار اسنادی ترانزیت (Transit L/C)
زمانیکه یک اعتبار پس از گشایش توسط یک بانک در خارج، به بانکی دیگر در کشور ثالث ابلاغ گردد، آن اعتبار را ترانزیت می‌نامند. دلایل عمده گشایش این نوع اعتبار عبارتند از:
• وجه و اعتبار بانک واسطه، به پذیرش اعتبار بانک گشاینده توسط ذینفع کمک می‌کند.
• بانک گشاینده اعتبار برای بانک دریافت‌کننده در کشور ذینفع، ناشناس است.
• ارتباط مستقیم بین کشور خریدار و فروشنده ممکن نیست.
حواله وسترن یونیون (Western Union)
شبکه مالی وسترن یونیون یکی از شبکه‌های پرداخت آنلاین آمریکایی است که برای انتقال ارز با مبالغ زیاد به کشورهای دیگر استفاده می‌شود. به دلیل سرعت بالایی که این سرویس برای ارسال حواله ارزی در اختیار افراد مختلف در سراسر جهان قرار می‌دهد، بسیاری از فراد برای انتقال حواله ارزی از این روش استفاده می‌کنند.
حواله Money Gram
مانی گرام یکی از سرویس‌های انتقال پول در سراسر جهان است که در حال حاضر در 197 کشور جهان در حال فعالیت است. این سیستم بانکی توسط رهبر جهانی ارز خارجی OFX کنترل می‌شود و با استفاده از آن شما می‌توانید مبلغ مورد نظر را با استفاده از سیستم آنلاین بانکی، به‌طور مستقیم با استفاده از شعبه‌هایی که در کشورهای مختلف وجود دارند، به‌حساب افراد انتقال دهید. شما می‌توانید از حواله ارزی مانی گرام برای انتقال پول به دوستان و خانواده خود استفاده کنید، خصوصاً برای افرادی که دارای حساب بانکی نیستند و نیاز فوری به پول دارند. با استفاده از این روش انتقال حواله ارزی، مبلغ مورد نظر تنها بعد از 10 دقیقه قابل برداشت است.
حواله Paypal
Paypal یک کمپانی آمریکایی است. با اندکی اغماض می توان گفت پی پل یک سیستم انتقال مالی است برای نقل و انتقال پول از طریق ایمیل! شاید تعجب کنید، اما برای انتقال پول به حساب پی پال دوستان و آشنایان خود در کشوری دیگر، تنها به ایمیل آن شخص نیاز دارید. به عنوان مثال برای ارسال پول به شخصی در دورترین نقطه از خودتان، تنها کافی است آدرس ایمیلی که او برای افتتاح اکانت پی پال از آن استفاده کرده است را داشته باشید. به همین ترتیب نیز شما می‌توانید با دادن آدرس ایمیلی که اکانت پی پال شما بر مبنای آن ساخته شده است، از دیگران، از طریق پی پال پول دریافت کنید.
روش‌های پرداخت در شرایط تحریم
- پرداخت نقدی از طریق حواله T/T
- پرداخت از طریق کارگزاری بانک‌های ایرانی در خارج از کشور
- از طریق کارگزاری بانک‌های خارجی در ایران
- انعقاد قرارداد با صرافی‌ها
- انعقاد قرارداد با شرکت‌های حمل و نقل خارجی در ایران
- انعقاد قرارداد با شرکت‌های خارجی دارای دفتر کار در ایران
- پرداخت از طریق بازارچه مرزی
- حساب انتقالی در کشور ثالث
- قرارداد با افراد ایرانی مقیم در خارج و یا افراد معتمد خارجی در خارج از کشور
- باز نمودن حساب به نام افراد مقیم یا شهروند در خارج از کشور
- خرید کارت‌های بدهی و اعتباری از خارج از کشور
- ایجاد شعبه در خارج از کشور
- حضور مستقیم برای خرید یا فروش
روش پرداخت T/T
T/T مخفف Telegraphic Transfer می‌باشد و مربوط به نقل و انتقال پول از طریق تلکس می‌شود؛ یعنی ارسال پول از طریق کابل‌های قدیمی و سیستم رادیو و تلفن. ارسال حواله‌ی T/T معمولا دو تا سه روز کاری طول می‌کشد.
در حال حاضر به دلیل اعمال تحریم علیه بانک‌ها و وجود مشکلات برای پرداخت L/C، روش T/T رایج‌ترین نحوه پرداخت خارجی است. در این روش فروشنده ابتدا مبلغی بین 10 تا 50 درصد وجه کالا (طبق پروفرما) را به عنوان پیش‌پرداخت از خریدار مطالبه می‌کند. این مبلغ میتواند براساس توافق طرفین متفاوت باشد اما معمولا از 50 درصد بیشتر نمی‌شود.
بدلیل تحریم‌ها، ارسال پول باید به حساب صرافی مجاز بانک مرکزی واریز شود و سپس به دست فروشنده برسد. فروشنده پس از دریافت پیش‌پرداخت، کالا را آماده‌سازی و ارسال می‌نماید و در ازای ارسال کپی اسناد حمل و بارنامه، مابقی مبلغ پروفرما (Balance Payment) را از خریدار مطالبه می‌کند. پس از وصول مبلغ توسط فروشنده، نسخه اصلی اسناد حمل برای خریدار ارسال می‌شود.
استفاده از این روش کمی برای خریداران پرریسک است بنابرین پیشنهاد می‌شود در این نوع معاملات، قبل از خرید اعتبار، شرکت فروشنده از طریق سفارت متبوع آن کشور در ایران و یا از طریق اتاق‌های مشترک بازرگانی یا صندوق ضمانت صادرات ارزیابی شود.
